Cemal İncesoyluer

Cumhuriyet tarihimizin referandumları…

Cemal İncesoyluer

  • 1435

 

 

Nisan ayı içerisinde yapılması beklenen referandumun, cumhuriyet tarihimizde çok sık kullanılmayan bir demokratik yoldur. Bu birazda mevcut anayasamızdan kaynaklanıyor. Çünkü, anayasada sadece anayasa değişiklikleri için referandumun öngörüldüğü Türkiye'de, bugüne kadar tamamı yeni anayasa ve anayasa değişiklikleri konusunda 6 defa halk oylamasına gidildi 

Yapılan bu oylamalardan 5'inde "evet", 1'inde "hayır" oyu çoğunlukta çıktı 

Demokrasinin star ülkeleri sayılan Avrupa Ülkeleri; her ne kadar halkın katılımı en çok %60 dolaylarında olsa bile, referandumun çok sıklıkla işletildiği bir gerçek. Bir başka gerçek ise, AB ülkelerinin yarısına yakını monarşiyle yönetiliyor. Bu paradoksu hiçbir zaman ciddi anlamda irdelemedik. Zira, geçmişimizle bir türlü barışamadık.

 

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde bugüne kadar tamamı anayasa değişikliği konusunda 6 defa halk oylamasına gidildi. Türkiye, "referandum" terimiyle ilk kez 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin ardından hazırlanan 1961 Anayasa oylanması noktasında tanıştı. Halkın seçimler dışında ilk kez doğrudan iradesine başvurulan ve 9 Temmuz 1961'de yapılan bu referandumdan, yüzde 61,5 oranında anayasanın kabulü yönünde "evet" oyu çıktı.  

 

İkinci referandum ise yine bir askeri darbe sonrası 12 Eylül 1980'de gerçekleştirildi. O dönem hazırlanan anayasayı oylamak üzere 7 Kasım 1982'de yapılan referandumdan yüzde 91,37 oranında çıkan "evet"oyuyla hem anayasa kabul edilmiş hem de askeri darbeyi gerçekleştiren ve ülke yönetimine el koyan Milli Güvenlik Konseyinin Başkanı Kenan EvrenTürkiye Cumhuriyeti'nin 7. Cumhurbaşkanı seçilmiş oldu. İki maddeli bu referandumun hangi şartlar içerisinde yapıldığını unutmamamız gerekir. Silahların gölgesinde ve yakın tarihimizde tevatür halde bilinen “açık oy gizli tasnif” usulüne benzer bir referandumdu.

Türk siyasi tarihinin üçüncü referandumu ise 1982 Anayasası'nın bazı siyasilere getirdiği 5 yıllık siyasi yasağını kaldırmaya yönelik anayasa değişikliği konusunda 6 Eylül 1987'de yapıldı. Süleyman Demirel, Necmettin ErbakanBülent Ecevit ve Alparslan Türkeş başta olmak üzere 1982 Anayasası ile siyaset yapmaları yasaklanan isimlerin, yasaklarının kaldırılmalarına ilişkin yapılan bu halk oylamasından da küçük bir farkla da olsa yüzde 50,1 ile "evet" oyu çıktı.  

Referandum tarihinde sadece bir kez "hayır" çoğunlukta çıktı. Türkiye'nin referandum tarihinde, halkın onayına sunulan düzenlemenin bugüne kadar reddedildiği tek oylama ise 25 Eylül 1988'de yapıldı. Siyasi yasakların kaldırılmasının hemen ardından değişen siyasi yapıyla yerel seçimlerin bir yıl öne alınmasını düzenleyen anayasa değişikliğinin oylandığı referandumda, yüzde 65 oranında "hayır" oyu çıktı ve yapılan anayasa değişikliği yürürlüğe giremedi. 

Seçmenlerin, yasal bir düzenlemede halk iradesini doğrudan ortaya koymak için sandığa gittiği 5. referandum ise 10. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in görev süresinin dolmasının ardından işbaşına gelecek yeni cumhurbaşkanının meclisteki seçiminde yaşanan krize çözüm için yapıldı. 363 milletvekiline sahip AK Parti, mecliste cumhurbaşkanını seçemedi. Abdullah Gül’e kadar önceki cumhurbaşkanlarının hangi oranla ve kaç milletvekili oyuyla seçildiğine baktığınızda; vesayetçi odakları, bürokratik oligarşi ile dış mihrakların kaşanelerdeki uşaklarının nasıl devreye girdiğini rahatlıkla anlayabilirsiniz. Zaten, İnönü’den sonra ki cumhurbaşkanlığı seçimleri trajikomik safhaları bakımından, her birisi gülmece öykülerini aratmıyor.


Cumhurbaşkanının, TBMM'de seçilmesi yerine doğrudan halk tarafından seçilmesini öngören anayasa değişikliğinin 21 Ekim 2007'de oylamaya sunulduğu referandum, yüzde 69 oranında "evet" oyuyla sonuçlandı.  

Türkiye'de son referandum ise yürürlüğe girdiği ilk günden itibaren tartışma konusu olan 1982 Anayasası'nda yapılan en kapsamlı değişikliğe ilişkin gerçekleştirildi. Yurt içi ve yurt dışı seçmen kütüklerine kayıtlı 52 milyon 51 bin 828 kayıtlı seçmenden 38 milyon 369 bin 99'unun oy kullandığı referandum sonucunda, yapılan anayasa değişiklikleri yüzde 57,88 "evet" oyuyla kabul edildi.  
 

Ülkemizin cumhuriyet tarihinde 7. yapacağımız bu referandum, demokrasi tarihimizin en önemli eşiği olacaktır. Nispi değişikliklerle bugünlere geldiğimiz mevcut sistem içinde; 1960, 1971, 1980, 1997 darbelerini barındırıyor. Bu sistemin ellerinde, bir başbakan, 3 bakan, yüzlerce ülkücü, devrimci ve akıncının kanları var.

 

Mevcut sistem, başta merhum Erbakan olmak üzere yüzlerce vatansever siyasetçinin itibarsızlaştırılması, mahpus yatırılması ve hayattan koparılması gibi suçları sırtında taşıyor.

 

Adını cumhuriyet koyduğumuz ve laik, sosyal, hukuk devleti olarak tarif ettiğimiz rejimle ilgili derdi olanlar, en son 15 Temmuz darbe/işgal kalkışması yapanlardır. Bizim böyle bir derdimiz yok. Türk Milletinin hükümran olduğu Türkiye’nin daha iyi yönetilmesi, vesayet prangalarından kurtulması, bürokratik oligarşi zincirinin çözülmesi için bir sistem değişikliği yapılacaktır.
 

Bir vatansever olarak, mavi ve yeşilin ülkesi Türkiye’yi yani ülkemi çok sevdiğim için referandumda evet demenin tarihi bir görev olduğunu düşünüyorum, nokta…

 

 

Yazarın Diğer Yazıları