Beril Dedeoğlu: Rusya yeni Berlin Duvarı örüyor

Rusya'nın Suriye'deki operasyonları, Türkiye ile yaşadığı uçak krizi ve bölgede attığı adımlar uluslararası politikayı hareketlendirdi. Bu hareketlilik yaşanırken, Türkiye'nin AB ile yeniden beyaz sayfa açması Batı ve Rusya arasında çizilen hatları iyice belirginleştirdi. Geçici Hükümet'te AB Bakanlığı yapan Prof. Dr. Beril Dedeoğlu gelişmeleri değerlendirirken Rusya'nın yeni bir Berlin Duvarı örerek Soğuk Savaş dönemine dönmek istediğinin altını çiziyor. Al Jazeera'nın sorularını cevaplayan Dedeoğlu'nun çarpıcı tespitleri şöyle:

Rusya yeni bir hat çiziyor

Rusya, Türkiye ile arasındaki uçak krizini sürdürmekte kararlı görünüyor. Rusya'nın amacı ne? Bu gerginlik nereye kadar gidebilir?

Gördüğüm kadarıyla silahlar kınından çekildi. NATO ve Rusya kendi askeri alanlarının hattını çiziyor. Rusya, Ermenistan – İran – Suriye eksenini bırakmam, diyor. Bir kaç boş alan var. Bunlardan biri, Akdeniz'in Kıbrıs çevresi. Diğeri de Hazar'da, Azerbaycan'ın kıyısı olan bölge. Tarafı belli olmayan bu adacıklar konusunda taraflar arasında birbirini yoklama, birbirinin alanını zorlama, alanını genişletme mücadelesi var. Yani bir hat savaşı var. Kim, nerede, hangi çizgide duracak? Yeni Berlin Duvarı nerede çizilecek? Şu an onun mücadelesi var. Ve bu çok zor bir mücadele. Belki Amerika ve Rusya onu nerede dengede tutacaklarını bilebilir, kontrolü elden bırakmayabilirler. Ama bölgedeki devletler ve oyuncular çatışma riskini artırabilir. İran'ın ne yapacağını ya da Suriye'de Esad'ın irrasyonel davranıp davranmayacağını bilmiyoruz. Şu an kınından çekişmiş, içi mermi dolu tüfekler birbirine dönmüş vaziyette. Bu, denetimli bir şey ama ya ABD ya da Rusya dışında birisi tetiğe basarsa, ne olacak? Bu, tehlikeli bir oyun. Belki hakikaten Türkiye tetiğe bastı.

Uçak krizi olmasmaydı başka bir kriz olacaktı

Türkiye'nin hava sahasını ihlal eden Rus uçağını düşürmesi zaten gergin olan ortamda, o kıvılcım mı oldu?

Türkiye ile bu olay yaşanmasa, başka bir şey olacaktı. Türkiye, kıvılcımın aleve dönüşmesinin yolunu açtı yoksa bu, Türkiye ile Rusya arasında bir mesele değil. Rusya ne için durup dururken Türkiye ile uğraşsın!

Rusya'nın Batı blokunda da en iyi anlaştığı ülkelerden biriydi Türkiye.

Aynen öyle... Bir güç dengesizliği de var. Niçin böyle bir şey yaparak tümüyle karşı tarafa itsin Türkiye'yi? Bu işin doğrudan Türkiye ile ilgili hiçbir yanı yok, Türkiye de bunun farkında. Rusya kendi varlık alanını konsolide edebilmek için NATO'nun kendi alanını konsolide etmesini sağlıyor. Örneğin NATO Karadağ'a üyelik teklif etti.

Sizce Rusya Türkiye'den böyle bir tepki bekliyor muydu?

Bence bekliyordu çünkü ilk sınır ihlali, ilk uyarı değildi. Rusya açısından düşünürsek, maliyeti en düşük askeri kriz Türkiye ile yaşanabilirdi ve öyle oldu.

Suriye Mısır gibi olacak

Rusya yıllar sonra 'Ortadoğu'da ben de varım' dedi ve Suriye'de operasyona başladı. Suriye meselesi nasıl devam edebilir sizce?

Mısır'daki gibi olacak.

Elveda küreselleşme diyeceğiz

Yani?

Mısır'da muhalefet bertaraf edildi, yerine Sisi geldi. Sonra Sisi tekrar seçildi. Bazı muhalifler bir miktar iktidara ortak olacak ama orada Esadlı ya da Esadsız yeniden düzenlemenin kaptanı Rusya olacak. Benim gördüğüm bu.

Suriye'yi yeniden şekillendirecek tek unsur Rusya mı olacak? Ya Batı?

Ağırlıklı oyuncu Rusya olacak. ABD 4 defa siyaset değiştirmeseydi, kimi ve nasıl destekleyeceklerine karar verselerdi. O kararsızlığı Rusya politikaya çevirdi. Bütün dünya açısından oldukça riskli bir gelişme bu. Bir tek iyi yanı var.

Nedir o?

Her oyuncu, her terör örgütü ve her devlet safını seçecek. Rusya buna zorluyor. Yani 'elveda küreselleşme' diyebiliriz bir anlamda.

Yani iki kutuplu dünyaya geri dönüş mü?

Evet, Rusya buna zorluyor.

Rusya'nın buna ekonomik anlamda gücü var mı? Bir yandan petrol fiyatları 40 doların altına düştü.
Ama petrol fiyatlarının son dönemde bu hale gelmesi, Çin ekonomisindeki yavaşlamadan kaynaklandı. Aslında Çin'e de sistemin dengeleyici rolü yeniden yükleniyor.

Akdeniz'i Avrupa'ya bırakıyor

Peki bu neye, kime yarar?

Bir kere Rusya kendi ekonomik piyasalarını da belirlemiş oluyor. Suriye'nin, Irak'ın, Orta Asya'nın, Afganistan'ın bir kısmının yeniden kalkınması konularında kendine yeni bir piyasa açmış oluyor. Akdeniz'in büyük bir kısmını Avrupa'ya bırakıyor, 'Yeni açılım alanlarınız, Türkiye. Onunla yeniden kalkının' diyor. ABD'ye 'senin zaten güneyin var' diyor. Burası da benim alanım, diyor. İkincisi, biraz tanımsız küresel sistemden tanımlı küresel sisteme geçiliyor. Bu, daha öngörülebilirdir. İkinci olumlu yanı da şu, devletlerin baskı yaptığı bir ortamda, bu kadar çok savaş gemisinin olduğu yerde terör örgütlerinin kıpırdama imknı çok sınırlı olur. Küçük eylemler ya da tanıdık örgütler varlığını sürdürebilir. PKK gibi... Fakat DAEŞ gibi örgütler tümüyle ortadan kalkmaz ama yaşam alanı daralır. Bu, her iki tarafın da istediği bir şey.

DAEŞ kendiliğinden oluşmadı, yapımlandırılmış bir örgüt

IŞİD'e ABD, Avrupa, Rusya, Türkiye neredeyse herkes karşı ama hl bitirilemiyor. IŞİD ile nasıl mücadele edilebilir? Yoksa IŞİD yakın geçmişte bölgede yaşanan bazı gelişmelerin doğal bir sonucu muydu?

DAEŞ kendiliğinden oluşmuş bir şey değil, yapımlandırılmış bir örgüt.

Kim yapımlandırdı o zaman IŞİD'i?

Onu anlamak için henüz erken ama Suriye – Irak bölgesine hem NATO'yu davet eden hem de Rusya'yı davet etmiş bir oyuncu. Bugün böyle iki kutupluluğu zorlayacak bir sistem varsa, bunu DAEŞ yoluyla başardılar. Misyonu, hem Rusya'yı DAEŞ ile mücadelenin Esad üzerinden olması için hem de Batı'yı, Avrupalıları, NATO'yu davet etmekti. Herkes davete icabet etti. Herkes silahlarıyla bölgede. O zaman DAEŞ misyonunu yerine getirmiş demektir.

'Küresel sistem değiştiğinde, haritalar da değişir'

Irak ve Suriye neredeyse parçalanmış yapılar. Sykes-Picot bitti mi? 

Küresel sistem her değiştiğinde, haritalar da değişir. Mesela Soğuk Savaş bittiğinde, haritalar da değişti. Yugoslavya dağıldı, Almanya birleşti. Mesele, burada hangi oyuncunun kimi tutacağıyla ilgili. Türkiye de bu açıdan bir karara zorlanıyor gördüğüm kadarıyla. Çünkü Türkiye'nin sınırında kim olacağına karar vermesi gerekiyor. Ve sanıyorum çok da istemediği oyuncular olacak. Ama onlarla nasıl geçineceğini Türkiye öğrenecek.